Berntsen, Wilhelmus Henricus

Werk in uitvoering. Aan dit artikel wordt de komende dagen nog (druk) gewerkt.

Zijn jeugd

Wim Berntsen werd geboren te Loerbeek op 2 augustus 1920 als oudste van de negen kinderen van Albertus Johannes Wilhelmus Berntsen en Theodora Grada ten Bensel.

Als oudste hielp Wim al vroeg mee op de molen van zijn vader, maar hij hielp zijn moeder ook. Hij paste wanneer nodig op zijn jongere broers en zussen, en stak zijn handen uit de mouwen bij het huishoudelijk werk. Hij was ernstig en probeerde alles goed aan te pakken. Daarbij had hij een soort droge humor over zich.

Wim met klasgenoten en een broeder van het internaat

Na de lagere school is Wim drie jaar naar het Instituut Saint-Louis in Oudenbosch geweest. Aan dit internaat van de Broeders van Oudenbosch heeft hij de Handelsschool gevolgd, die hij in 1934 met een examen heeft afgesloten. In de tijd op het internaat heeft Wim bij allerlei wedstrijden verscheidene mooie boeken gewonnen. Wims neef en naamgenoot Wim Berntsen uit Azewijn is van 1938 tot 1942 ook naar het internaat in Oudenbosch geweest.

Na zijn terugkeer uit Oudenbosch heeft Wim een schriftelijke cursus voor molenaarsgezel gevolgd bij het Station voor Maalderij en Bakkerij in Wageningen. Daarna heeft hij in 1938 in Doetinchem een cursus Pluimveekennis gevolgd, en bovendien als 18-jarige zijn rijbewijs gehaald. Al deze opleidingen kwamen hem goed van pas bij zijn werk op het bedrijf van zijn vader, maar zijn interesses reikten verder, en zo vond hij ook nog tijd voor een cursus Esperanto.

Ondanks zijn drukke werk heeft Wim toch steeds voldoende tijd gehad voor ontspanning. Thuis of met vrienden speelde hij gezelschapsspellen, en hij hield van voetballen, schaatsen en biljarten (ook later als soldaat), en in Oudenbosch was hij met plezier lid geweest van het jongenskoor. Hij fietste ook graag, en zo is hij in 1937 met zijn broer Harrie en een dorpsgenoot naar Bloemendaal bij Haarlem gefietst, waar van 31 juli tot 9 augustus de vijfde Wereldjamboree van de padvinderij plaatsvond.

Het was de bedoeling dat Wim zijn vader zou opvolgen als molenaar, maar het lot heeft anders beslist.

Zijn militaire dienst

De opleiding in Bussum

Wim is op 23 oktober 1939 opgekomen voor militaire dienst bij het 8e Regiment Infanterie (8 RI) in de Kolonel Palmkazerne in Bussum. Dit was een nieuwe kazerne, die juist in dat jaar was gereedgekomen. In vredestijd lag 8 RI vanouds in de Menno van Coehoornkazerne in Arnhem, maar vanwege de oorlogsdreiging vond de opleiding van de rekruten in het westen van het land plaats.

Wim is waarschijnlijk niet met plezier in dienst gegaan, maar hij heeft zich er ook niet tegen verzet. Hij beschouwde het als iets dat er bij hoorde; je deed het gewoon. Gelukkig trof hij een paar goede kameraden, en ook met een aantal Bussumse families heeft hij kennis kunnen maken. Met hen heeft hij na zijn overplaatsing naar het veldleger nog gecorrespondeerd.

Wim (tweede van rechts) als lader bij een PAG-kanon

In de Kolonel Palmkazerne kreeg Wim een opleiding in de bediening van het pantserafweergeschut (PAG). Dit was een in die tijd uiterst modern kanon van Oostenrijkse makelij om tanks en pantserwagens mee uit te schakelen. Hoewel het Nederlandse leger toen vooral met oud wapentuig was uitgerust, had het toch 386 stukken PAG. Elk infanteriebataljon had ter ondersteuning een compagnie met zes van zulke kanonnen, verdeeld over twee pelotons. Voor de bediening waren er per kanon vijf man nodig: de schutter, de richter, de lader en twee munitiehalers. Daarnaast waren er nog de stukscommandant (een sergeant), de motorordonnans en de chauffeur van de zogenaamde PAG-trekker (een soort autobus zonder dak). Bij verplaatsingen trok de trekker het kanon en vervoerde de soldaten en de munitie. De stukscommandant zat dan als duopassagier bij de motorordonnans achterop.

Op nevenstaande winterse foto, die waarschijnlijk tijdens een schietoefening is gemaakt, is Wim de tweede man van rechts. De wielen zijn van het kanon afgehaald, zoals dat gebruikelijk was als het in stelling stond. Op de voorgrond, met zijn hand aan het sluitstuk, zit de schutter. Aan de andere kant van het kanon zit de richter (die als korporaal tevens plaatsvervangend stukscommandant was). In deze opstelling neemt Wim de plaats van de lader in, dus was dit waarschijnlijk zijn functie. In dat geval was hij, ondanks zijn rijbewijs, niet de chauffeur van de PAG-trekker. De twee mannen achteraan zijn normaliter de twee munitiehalers (of -dragers), maar hier zijn het waarschijnlijk een schietinstructeur (achteraan) en de stukscommandant. Laatstgenoemde draagt een chroomleren jas, omdat hij zich met de ordonnans per motor verplaatste. Onderaan op zijn mouw heeft hij de enkelvoudige gouden "bananenschil" die het rangonderscheidingsteken van een sergeant was.

Soldaat bij 1-IV Bat. Pag.

Na de opleiding werd Wim niet bij een van de PAG-compagnieën van 8 RI geplaatst, maar bij 1-IV Bat. Pag. (de 1e compagnie van het IVe Bataljon Pantserafweergeschut). Aldus behoorde Wim niet meer tot 8 RI. De commandant van 1-IV Bat. Pag. was kapitein Höpink. Het toeval wil dat Wims broer Clemens later in de oorlog in het verzet met kapitein Höpink zou samenwerken.

1-IV Bat. Pag. was een reserve-eenheid die direct onder de commandant van de IVe Divisie van het Veldleger viel. Elke veldlegerdivisie beschikte over zo'n extra compagnie pantserafweergeschut. De IVe Divisie moest in mei 1940 het gebied rond de Grebbeberg verdedigen, en de reservetroepen zouden al naar gelang het verloop van de strijd worden ingezet waar dat nodig was.

Zo kwam Wim in het voorjaar van 1940 in Amerongen te liggen, een eindje achter de Grebbelinie. De Grebbelinie was de verdedigingslinie die liep van het IJsselmeer naar de Grebbeberg. In Amerongen heeft Wim de oorlog afgewacht. Op Hemelvaartsdag, 2 mei 1940, is hij voor het laatst thuis geweest. Elf dagen later, op 13 mei, sneuvelde hij.

De strijd op de Grebbeberg

Toen op 10 mei de oorlog uitbrak, werd 1-IV Bat. Pag. direct verplaatst naar een meubelfabriek in Remmerden, een plaatsje tussen Elst en Rhenen vlak achter de Grebbeberg. In afwachting van verdere orders hebben de jongens daar niet veel meer gedaan dan op wacht staan en wat patrouille lopen. Ze konden de strijd bij de Grebbeberg wel horen, en ook hebben ze een aantal Duitse vliegtuigen zien neerstorten, maar in Remmerden bleef het nog rustig.

Op zondagmorgen 12 mei, eerste pinksterdag, liep Wim met een patrouille ergens buiten zijn bivak, toen een boodschapper kwam zeggen dat ze onmiddellijk terug moesten. De compagnie had orders gekregen zich te melden bij de commandant van het 8e Regiment Infanterie, die zijn commandopost vlak bij de Grebbeberg had. Het peloton van Wim kreeg opdracht met zijn drie kanonnen stellingen te betrekken op de Grebbeberg.

Wim heeft enkele gebeurtenissen van 10, 11 en 12 mei in een dagboek beschreven.

---

Tien mei 1940.
Begin van oorlog met Duitsland.
Het was bijna half vijf, toen het lawaai, dat "de jongens" produceerden, me wakker deed worden. Eerst dacht ik, dat het al zes uur was, maar een blik op mijn polshorloge bracht me met de juiste tijd op de hoogte en meteen maakte ik me kwaad op de rustverstoorders.
Maar even daarna drongen andere geluiden tot me door; het ronken van vliegtuigen en het ratelen van luchtmitrailleurs. Toch bleef ik rustig op mijn krib liggen, want mijn overtuiging, die ik zo langzamerhand kreeg, was, dat "de moffen" een grootse aanval op Engeland ondernamen en om sneller over te zijn, ons land overvlogen.
Tot bijna zes uur ben ik daarom op mijn nest blijven liggen.
Ondertussen hadden anderen al gezien, dat een drietal vliegtuigen door afweervuur waren getroffen. Ook was de eigenlijke reden waarom die machines door de lucht voeren, nu bekend geworden en deden geruchten de ronde, dat parachutetroepen waren gedaald.
We kregen orders alles te pakken en toen dat was gebeurd, het was onderhand al 9 uur geworden, reden we naar Remmerden, een plaatsje tussen Elst en Rhenen.
Een oude meubelfabriek, waar anders een andere comp.- pag. ligt ingekwartierd, maar die nu door hun vertrek naar de stellingen verlaten lag, werd onze woning. We blijven er voorlopig liggen, omdat we tot de reservedivisie behoren. Overal langs de weg van Amerongen naar Remmerden wuifden de mensen met hun handen, al of niet voorzien van zakdoeken.
Nadat de trekkers met de kanonnen onder dak waren gebracht, konden we beginnen met 'het niets doen'.
Later in de voormiddag kreeg ik voor het eerst te zien, dat een toestel werd getroffen. Na de middag zag ik voor het eerst een vliegtuig bommen uitwerpen. Het vliegtuig dook plotseling, liet zijn bommen vallen en steeg meteen weer. Het was een mooi gezicht.
De gehele dag werd er gevlogen en geschoten. Om een uur of negen gingen we naar bed.
Hoewel we niet direct insliepen, had ik toch al een flink 'tukkie' gedaan, toen ik door geweldig knallen wakker schrok. Het had al een kwartiertje geduurd en we veronderstelden al, dat de Duitsers van dichtbij vuurden, toen onze luit vertelde, dat onze artillerie aan het inschieten was.
We waren vooral op de gedachte gekomen, dat de Duitsers aan het bombarderen zouden zijn, door het ’s avonds tevoren ontvangen bericht, dat Wageningen al in hun handen was.
Gelukkig bleek later dat bericht geheel vals te zijn.

(11 mei)
Om vijf uur 's morgens moest ik achter de loods op wacht met nog een andere jongen. Er viel niet zo veel voor gedurende die 2 uren. Een vliegtuig zagen we neerschieten.
[Wims pen is leeg en hij schrijft verder met potlood.]
's Middags kwamen allerlei geruchten los, welke gedeeltelijk door teruggetrokken troepen werden verspreid. Deze troepen waren van de genie en luchtdoelartillerie. Om 1 uur deed het gerucht de ronde dat de Ver. Staten in zouden grijpen. Om half twee zei men, dat Italië een ultimatum zou hebben gesteld. Om half drie zei men, dat er in Rhenen met gas was gegooid. Een korporaal had zijn gasmasker reeds op gehad. Wij kregen ook order direct het gasmasker in alarmstelling op de rug te houden.
11 uur 's nachts werden we gewekt om de wacht van 'de veld' te assisteren wegens het dalen van parachutisten. Van twee tot bijna vijf uur moesten we met een van 'de veld' op wacht.

(12 mei)
Van 8 tot tien moest ik patrouille lopen. Onderweg, het was bijna 10 uur, kwam men ons al zeggen, dat we ons bij onze kapitein moesten melden, omdat we naar de stellingen moesten. We pakten al onze spullen bij elkaar en vertrokken richting Rhenen, waar we, na een half uurtje wachten bij de stellingen in Rhenen (tot kwart voor elf) naar de stellingen in Venendaal vertrokken. Toen wij tenslotte na lang zoeken, in de buurt van deze plaats terecht kwamen, waren en werden die stellingen zo geweldig met bommen bezaaid, dat besloten werd met ons stuk naar Ouwehands Dierenpark te gaan, waar we de 2 andere stukken hadden achtergelaten. Hier moesten we, zo had een majoor tegen onze sergeant gezegd op nadere orders wachten.
Het bombarderen duurde voort…

---

Wim noemt op 12 mei de plaatsnaam Veenendaal. Dit moet op een misverstand berusten, mogelijk door verwarring met de Levendaalseweg (langs de noordkant van de Grebbeberg), waar de commandopost van 8 RI was gevestigd. Onduidelijk is ook, op welk tijdstip Wim de aantekeningen van 12 mei heeft gemaakt. Was het terugtrekken naar Ouwehands Dierenpark op het moment van schrijven nog slechts een plan, of was het al uitgevoerd?

Uit andere informatie is op te maken dat het stuk van Wim een tijdlang op de Grebbeberg in stelling heeft gestaan. Wie tegenwoordig van de kant van Wageningen de berg oprijdt, kan deze plek nog makkelijk terugvinden. Op de top aangekomen, ziet men aan de rechterhand eerst het Militair Ereveld. Daarna volgt een open stuk bouwland, waarna het bos begint waarin Ouwehands Dierenpark ligt. Juist op de grens tussen het bouwland en het bos liep in mei 1940 een verdedigingslinie van loopgraven, de zogenaamde stoplijn. Wims stuk stond op 12 mei aan de noordkant van de weg, daar waar de stoplijn de weg sneed.

Op 12 mei stonden de Duitsers al onderaan de berg, en die nacht is een voorhoede van de SS via de weg over de Grebbeberg doorgebroken tot in Rhenen. Dit heeft tot grote paniek en wanorde onder de Nederlandse troepen geleid. Hoewel de Nederlanders zich enigszins hebben kunnen hergroeperen, waardoor de voorhoede van de SS afgesneden raakte van de hoofdmacht, was de weerstand op de Grebbeberg toen eigenlijk al gebroken.

Er zijn aanwijzingen dat het kanon van Wim op 12 mei is uitgeschakeld, of in ieder geval onklaar is geraakt. De PAG-soldaten konden dus niet meer doen waar ze voor opgeleid waren. Toen die nacht de SS doorbrak, hebben de jongens van het PAG zich met hun trekker (althans met een "wagen") in de richting van Rhenen teruggetrokken. Bij het viaduct over de spoorlijn aldaar kwamen ze onder vuur van de SS te liggen en sprongen hun wagen uit om dekking te zoeken. Vanaf dat moment is Wim niet meer gezien. Echter, aangezien zijn lichaam op de Grebbeberg is gevonden, kan niet uitgesloten worden dat hij niet is meegereden naar Rhenen, maar onverhoopt op de berg is achtergebleven.

Het sneuvelen van Wim

Op 13 mei, tweede pinksterdag, ging de Duitse aanval door. Bij een artilleriebeschieting sneuvelde die dag luitenant Van der Kuijp, Wims pelotonscommandant. Hij en Wim zijn de enige twee doden van 1-IV Bat. Pag. Wim was op het moment dat Van der Kuijp sneuvelde nog in leven. Hoe hij zelf precies omgekomen is, kan niet meer met zekerheid achterhaald worden, maar er zijn aanwijzingen dat hij door de Duitsers is neergeschoten toen hij zich overgaf. Volgens deze reconstructie bevond Wim zich met vijf soldaten van andere onderdelen, allemaal uitgeput van de spanning en de slapeloze nachten, in een schuilplaats die deel uitmaakte van de stoplijn. Toen de Duitsers op de deur bonkten en heraus, heraus riepen, kwamen ze een voor een naar buiten. Maar omdat ze niet geleerd hadden, hoe ze zich moesten overgeven, hadden ze hun geweer nog in de hand. De eerste twee werden door de Duitsers meteen neergeschoten. Daarop hief de volgende die naar buiten kwam in een reflex, of in woede, zijn geweer op, waarop de Duitsers hem en de overige drie ook doodschoten. Het is niet zeker of het zo gegaan is, maar verschillende overlevenden hebben over zulke incidenten verteld.

De reconstructie hierboven is niet in tegenspraak met de eerder vermelde terugtrekking van Wims PAG-kanon naar het viaduct in Rhenen, al dan niet via Ouwehands Dierenpark. Wim kan in de chaos de wagen hebben gemist en zijn achtergebleven op de berg. Als hij wel is meegereden naar Rhenen, een afstand van grofweg een kilometer, kan hij op een of andere manier toch weer terug zijn gegaan of gebracht in de richting van de stoplijn.