Hervormde kerk in Zeddam

Historie

De Hervormde Kerk, ook wel Protestantse Kerk, van Zeddam bevindt zich tegenover de Sint Oswalduskerk aan de Ettemastraat 3. Na de reformatie was vanaf 1596 tot 1810 de Oswalduskerk eigendom van en in gebruik bij de Gereformeerde gemeente Zeddam.

Op zondag 23 juli 1598 wordt de eerste protestantse preek in Zeddam onder leiding van dominee Caspar Sollingius, ook predikant te 's-Heerenberg, gehouden. Niet in de Oswalduskerk, want dat was een ruïne, maar onder een grote lindeboom. Pas na 1604 werden activiteiten ondernomen tot herstel van de middeleeuwse kerk. Op gezag van koning Lodewijk Bonaparte ging, bij verdeling van de kerkelijke goederen, in 1810 de kerk weer over in de handen van de katholieke Sint Oswaldusparochie.

Na noodgedwongen gekerkt te hebben in de oude schuurkerk van de katholieke parochie en in een schuur van Jan Tervoert kan op 8 november 1811 door dominee Warnsinck een nieuwe kerk worden ingewijd voor de protestantse eredienst. Kosten: Hfl 5020,-. De kerk komt te staan in de tuin van de oude pastorie. De in de Tweede Wereldoorlog geleden oorlogsschade wordt in 1945 hersteld en in 1953 wordt het interieur opgeknapt.

In 1964 volgt een dilemma. Wordt de kerk gerestaureerd of wordt er nieuw gebouwd? De keuze viel in 1967 op restauratie. Tevens werden de bruine banken vervangen voor oudhollandse knopstoelen. In een later stadium werd een verhoogd liturgisch centrum voor in de kerk aangebracht en in 1988 vijf kleine gebrandschilderde ramen geplaatst, vervaardigd door de heer Coolen. In 2005 zijn aan weerszijden van de preekstoel twee glas-in-loodramen aangebracht, ontworpen door Willem Ormel. Het ontwerp is gebaseerd op Genesis 2:8-25 en handelt over het paradijs en op Openbaringen 21: 9-22 waarin het nieuwe Jeruzalem wordt beschreven. De ontwerpen hebben de titel De Reis meegekregen. In 2005 is het interieur van de kerk opnieuw opgeknapt. Bij het schilderwerk boven de preekstoel kwam een versiering te voorschijn, die jaren onder een witte verflaag verborgen had gezeten. Een voorstelling uit Leviticus 16. Hierin wordt Aäron gewezen hoe hij het heiligdom binnen het voorhangsel mag binnen gaan. “Met een jonge stier ten zondoffer en een ram ten brandoffer”. De voorstelling is weer in ere hersteld.

Kerkelijk centrum

In 1852 sticht dominee Willem Arnold Immink met Rutger Jan Casper Verboom en Johannes Herman Boeseken een fonds met als doel “Hulpbetoning aan de hervormde jongeren” om een ambt te leren voor een beter bestaan in de maatschappij. Na het overlijden van dominee Immink, wordt het fonds beheerd door de kerkrentmeesters en krijgt het de naam Imminkfonds. In het fonds vloeien de renteopbrengsten van de aangekochte woning aan de Ds. Van Dijkweg in Doetinchem en gelden verworven uit vele acties. Het in 1931 gebouwde vergaderzaaltje aansluitend aan de pastorie, voldoet in 1970 niet meer aan de eisen van de tijd. Door verkoop van het huis in Doetinchem, komt er geld beschikbaar voor het bouwen van een nieuwe zaalaccommodatie. Het gebouw krijgt de naam Het Imminkhuis, genoemd naar de oprichter van het fonds.

Statenbijbel

|In juni 1908 kocht kerkvoogd ir. B. Kersjes na een verenigde vergadering van kerkvoogden en notabelen een Statenbijbel uit 1826. Het was een gehavend exemplaar, dat hij op zijn kosten liet repareren.

Het bovenstaande blijkt uit een tekst die Kersjes in maart 1909 op het titelblad van de bijbel schreef. Klik op nevenstaande afbeelding voor een vergroting om de tekst te kunnen lezen.

De bijbel is nu in het bezit van de familie Wentink in Zeddam, nazaten van Kersjes' zus Jacoba Johanna.

Orgel

De geschiedenis van het orgel gaat terug tot 1785. Op initiatief van ds. Warnsinck werd er in de tweede helft van de 18e eeuw een orgel gezocht voor deze Zeddamse kerk. De keus viel op een orgel uit het Kruisherenklooster te Emmerik. Het orgel bleek echter te groot voor de kerk in Zeddam en in overleg met orgelbouwer Nolting werd er geruild met het Courtain-orgel uit de katholieke kerk van Doesburg, dat voor de toen groter gebouwde kerk in Doesburg te klein was. Courtain, orgelbouwer te Emmerik, bouwde in 1785 het Courtain-orgel voor de kerk in Doesburg.

Vanwege zijn opdracht een orgel te bouwen voor de Dom in Osnabrück, werd het Courtain-orgel door zijn meesterknecht Johan Daniël Nolting geplaatst in Doesburg. In 1813 vond de ruiling van de beide orgels plaats. Het Courtain-orgel werd door meesterknecht Nolting geplaatst in de protestantse kerk van Zeddam en het orgel uit het Kruisherenklooster werd in de katholieke kerk van Doesburg opgesteld.

Het orgel in de protestantse kerk van Zeddam is het enige Courtain-orgel in Nederland. In Hoog-Elten in Duitsland bevindt zich eveneens een Courtain-orgel. In 1970 is door orgelbouwer Flentrop uit Zaandam het orgel geheel gerestaureerd. Het orgel is een rijksmonument.

Dispositie

• Prestant 8’, vanaf c/o metaal, frontpijpen door oorlogsschade verminkt
• Bourbon 8’, bas van hout en gecombineerd met Gamba 8, rest metaal
• Viola da Gamba 8’, metaal: groot octaaf met Bourbon, gecombineerd en waarschijnlijk door Haffmans geplaatst
• Octaaf 4’, boveneinden beschadigd
• Fluit 4’, geheel metaal en gedekt
• Octaaf 2’
• Quint 3’, gedekt tot b/1: 18 hoogste (c/2-f/3) spits en open
• Fluit Echo 4’, hout: uit 1869

Het orgel heeft enige tijd de beschikking gehad over een aangehangen pedaal, maar na de restauratie in 1970 is dit verwijderd en is het orgel in oorspronkelijk staat teruggebracht.

Verhuur

De kerk leent zich uitstekend voor het geven van concerten.

Pastorie

Tot 1974 hadden beide gemeenten een pastorie. Bij de aanvang van de samenwerking tussen de gemeenten is besloten de pastorie in Zeddam te behouden en die van ’s-Heerenberg te verkopen. De opbrengst hiervan werd gestort in een “fonds tot instandhouding van de predikantsplaats”. In 1931 werd de huidige pastorie in Zeddam gebouwd met aansluitend een vergaderzaaltje. Predikant van de gemeenten ’s-Heerenberg en Zeddam bewonen tot op heden deze pastorie. De pastorie is een gemeentelijk monument.

Organisten

• Johan Arnold Hacklander
• Gradus Schnitzler
• Willem Herman Schnitzler
• Gerhard Herman Schnitzler
• Willem Herman Schnitzler
• Johannes Bernardus Agelink
• Aart Wulfert Dijkhuizen
• Bernardus van Leeuwen
• Peter Woestenenk

Bronnen

• Organisten: Hervormde kerken Zeddam 400 jaar (John Thoben 1998)