Kroniekenhandschrift van 's-Heerenberg

De openingsbladzijden van het Kroniekenhandschrift met het wapen van Bergh. In deze weergave van het wapen is de leeuw niet gekroond.

Bergh ligt in het centrum van het gebied dat in de kronieken wordt beschreven. De vier bisdommen zijn paars gekleurd; de vijf hertogdommen en graafschappen hebben elk een eigen kleur.

Het Kroniekenhandschrift van 's-Heerenberg is een rijk geïllustreerde verzameling van twaalf kronieken uit het midden van de 15e eeuw. De eerste kronieken – chronologische beschrijvingen van historische gebeurtenissen – handelen over de levens van pausen en van de bisschoppen van Keulen, Luik, Utrecht en Münster. Daarna volgen kronieken over wereldlijke heersers: de Duitse keizers en de hertogen of graven van Gelre, Holland, Brabant, de Mark en Kleef. Tot slot is er een korte tekst over de erfopvolging in Frankrijk.

De kronieken kunnen gedateerd worden op de periode van 1453 tot 1461. Ze vermelden namelijk het huwelijk van Adolf van Kleef en Beatrix van Portugal in eerstgenoemd jaar, en dat Karel VII (1403–1461) nog koning van Frankrijk was.

De eerste illustratie in het boek stelt het wapen van de heren en graven van Bergh voor, zodat aangenomen wordt dat het in opdracht van of voor bannerheer Willem II van den Bergh (1404–1465) is gemaakt. Hierop wijst ook het taalgebruik, dat overeenkomt met het toenmalige Kleverlands van Zuid-Gelderland (Opper-Gelre), het Duitse Nederrijngebied en Bergh. Verder liggen Bergh en Gelre centraal in het gebied dat de genoemde regio's beslaan, zoals op bijgaande kaart te zien is.

Wat er in de loop der eeuwen met het boek is gebeurd, is niet duidelijk, maar in het voorjaar van 2016 kreeg Diane Visser, toen directeur van de Stichting Huis Bergh, de tip dat een kunsthandelaar uit Bazel het te koop ging aanbieden op de TEFAF (The European Fine Art Fair), de jaarlijkse kunst- en antiekbeurs in Maastricht. De afbeelding van het wapen van Bergh (hoewel met een niet gekroonde leeuw) voor in het boek, was voor Visser het bewijs van een band met Huis Bergh. Met eigen geld en donaties van verschillende sponsors heeft de Stichting Huis Bergh het boek voor ruim een half miljoen euro kunnen kopen. Uit Bergh hebben de Stichting het Gasthuis, de Stichting Stadskern en de Stichting Berghs Belang een bedrag gedoneerd. De sponsors elders in het land waren de Vereniging Rembrandt, het Mondriaanfonds, de Gravin van Bylandt Stichting, de Stichting de Armenkorf, de Stichting Dorodarte en de Kattendijke/Drucker Stichting.

Het kroniekenhandschrift is uniek, omdat vergelijkbare werken meestal niet zo oud, minder omvangrijk en niet geïllustreerd zijn. Behalve het wapen van Bergh staan er negen paginagrote pentekeningen in het boek; een aan het begin van elke regionale kroniek. Ze tonen de betreffende kerkelijke of wereldlijke heerser, herkenbaar aan zijn wapenschild. Deze tekeningen zijn deels ingekleurd, met name de gezichten en de wapenschilden. De resterende negentien pentekeningen staan in de kronieken over pausen en keizers. Ze zijn kleiner en eenvoudiger van kleur, maar net als de grote tekeningen van hoge artistieke kwaliteit.

Het kroniekenhandschrift is voor Huis Bergh van bijzondere historische en kunsthistorische waarde. Het is in 2017 enige tijd tentoongesteld geweest in Huis Bergh, waarna de herkomst en de inhoud van het handschrift wetenschappelijk zijn onderzocht. Dit zal een aantal jaren duren, waarna er in Huis Bergh een uitgebreide expositie aan het handschrift geweid zal worden. Van 21 augustus tot 14 november 2021 was het opnieuw te zien in Huis Bergh als onderdeel van de expositie Kracht van Kronieken: het oudste geschiedenisboek van Gelderland komt thuis.

Ter gelegenheid van deze tentoonstelling verschenen er twee boeken met dezelfde titel over het kroniekenhandschrift:

• Het Berghse kroniekenhandschrift (wetenschappelijke uitgave)
• Het Berghse kroniekenhandschrift (publieksuitgave)

Hieronder volgen de pentekeningen van de wereldlijke heersers. Het blad met de tekening van de hertog van Brabant is niet bewaard gebleven.

De hertog van Gelre

De graaf van Holland

De graaf van de Mark

De hertog van Kleef

Bronnen

• Ongedateerd persbericht van Huis Bergh
• Dagblad Trouw van 19 september 2017
• De Gelderlander, editie Liemers van 21 april 2021
• Old Ni-js nr. 109, blz. 16–17