Luchtfoto's uit de Tweede Wereldoorlog

Inleiding

In de Tweede Wereldoorlog en de eerste jaren daarna, hebben geallieerde vliegtuigen boven grote delen van Nederland luchtfoto's gemaakt. De eerste fotovlucht vond plaats op 14 april 1943 en de laatste op 18 juni 1947, maar de meeste zijn in 1944 en 1945 gemaakt.

De RAF had enkele squadrons die waren gespecialiseerd in fotoverkenning. Zij vlogen hoofdzakelijk met varianten van het Spitfire jachtvliegtuig die speciaal voor dit doel waren toegerust. Deze PR-varianten (van photo-reconnaisance) beschikten over vijf fotocamera's en waren niet bewapend. Dit laatste was niet echt een probleem, omdat deze Spitfires sneller waren dan enig Duits jachtvliegtuig, en zij hun missies doorgaans op een hoogte van 30.000 voet (9 kilometer) uitvoerden. Gezien hun taak vlogen ze meestal overdag bij een wolkeloze hemel; daarom waren zij blauw geschilderd.

Uiteraard was tijdens de oorlog het voornaamste doel het vergaren van informatie die gebruikt kon worden in de strijd tegen Duitsland. In de meeste gevallen werden zogenaamde verticale foto's gemaakt, dat wil zeggen vanuit het vliegtuig recht naar beneden. Dit leverde overlappende foto's op die samengevoegd een hoogst actuele landkaart vormden. Maar dat was niet alles. Omdat de foto's overlapten, konden er driedimensionale beelden van gemaakt worden. Dit ging volgens een methode die al in de negentiende eeuw bekend was en waarmee we tegenwoordig in de bioscoop 3D-films kunnen zien. De waarde van deze foto's steeg dus ver boven die van platte beelden uit.

Soms vlogen de fotoverkenners heel laag, tot zelfs maar dertig meter boven de grond. Dan maakten ze zogenaamde schuine foto's, die toonden wat de piloot vanuit de cockpit voor zich op de grond zag. Hierbij ging het erom een foto van een bepaald gebouw of een specifieke locatie te maken.

De bronnen hieronder vermeld, geven meer informatie over het werk van de fotoverkenners en de eenheid die de foto's interpreteerde. De documentaire van BBC 2 is een aanrader.

Boven de gemeente Bergh hebben (in elk geval) in december 1944 en in februari en maart 1945 fotovluchten plaatsgevonden. Dit was in de tijd dat Bergh in de frontlinie lag.

Hieronder worden enkele van de duidelijkste foto's getoond. Ze kunnen het best bekeken worden door ze met een rechter muisklik in een apart venster te openen en dan door te klikken tot er een vergroting verschijnt.

Stokkum

De bovenkant van deze foto van 24 december 1944 is het oosten. We zien links Stokkum, vanwaar de Voorthuizerweg naar de zandafgravingen en de barakken rechtsonder loopt. Die waren er voor de aanleg van de huidige A12/A3, waarvan rechtsboven een gedeelte te zien is.

Op 21 februari 1945 werd dezelfde plek vanuit een iets andere richting opnieuw gefotografeerd. Langs de buitenkant van het bos rechtsboven is een loopgraaf te zien, die er in december 1944 nog niet was.

's-Heerenberg

Het vliegtuig dat op 21 februari 1945 de rechter foto van Stokkum maakte (zie hierboven), vloog ook rakelings langs 's-Heerenberg. De bovenkant van deze foto is het westen. Aan de onderkant zien we Huis Bergh met daarboven de Plantage. De licht kronkelende witte weg rechts is de Stokkumseweg overgaande in de 's-Heerenbergseweg en bij binnenkomst in Stokkum de Eltenseweg. Linksboven is een loopgraaf te zien, net zoals, maar minder duidelijk, links naast de Plantage. In de BBC documentaire Operation Crossbow (zie onderstaande Bronnen) komen in verband met een zoektocht naar lanceerinstallaties van V1-raketten ook foto's voor van 21 februari 1945. Mogelijk was het doel van de fotoverkenning boven Bergh op die dag zulke installaties op te sporen.

Zeddam

De mooiste luchtfoto van Bergh in de collectie is deze schuine foto, gemaakt op 19 maart 1945 van het kruispunt bij het Tolhuis in Zeddam. Het vliegtuig kwam aanvliegen langs de Terborgseweg, die op het kruispunt overgaat in de Beekseweg. Rechtsaf is de 's-Heerenbergseweg; linksaf gaan de Drieheuvelenweg en de Lengelseweg. Langs al deze wegen zijn eenmansgaten te zien, waarin mensen dekking konden zoeken bij beschietingen. Die werden gegraven door dwangarbeiders van de Todt, maar ook door plaatselijke bewoners die daartoe door de Duitsers het bevel hadden gekregen. Geallieerde jachtvliegers schoten in de laatste maanden van de oorlog op alles wat bewoog, daarom is het opmerkelijk de mensen (en het paard of de koe) op het kruispunt geen aanstalten lijken te maken om weg te komen. Mogelijk hadden ze al gezien dat het vliegtuig een blauwe Spitfire was en wisten ze daarom dat het toestel niet bewapend was.

Bronnen

• Luchtfoto's in de Special Collections van de Digital Library van de Universiteit Wageningen
• Operation Crossbow, een documentaire van BBC 2 uitgezonden op 16 juli 2012
• Wikipedia over RAF Medmenham, waar de luchtfoto's werden geïnterpreteerd