Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bewaart de strafdossiers van degenen die na de bevrijding zijn beschuldigd van collaboratie met de Duitse bezetter, landverraad of oorlogsmisdaden. De dossiers zijn nu ondergebracht bij het Nationaal Archief in Den Haag.

Sinds 1 januari 2025 is het archief beperkt openbaar via de online databank Oorlog voor de rechter. Voorafgaand daaraan was men in september 2023 begonnen het 3,8 kilometer strekkende archief te digitaliseren met de bedoeling het per 1 januari 2025 openbaar te maken. Het digitaliseren zal naar verwachting pas in 2027 voltooid zijn.

Nadat de Autoriteit Persoonsgegevens bezwaar maakte tegen openbaarmaking met het oog op de mogelijke schending van de privacy van nog levende personen of nabestaanden, werd besloten de databank alleen doorzoekbaar te maken op de namen van de aangeklaagden (de namen van hun slachtoffers en andere betrokkenen zijn niet online te vinden). De fysieke dossiers zelf zijn alleen na reservering in te zien in een studiezaal van het Nationaal Archief in Den Haag. Daarvan mogen geen foto's gemaakt worden, ook niet van de gedigitaliseerde versie die, voor zover ze al gemaakt zijn, sinds 1 juli 2025 zijn in te zien op laptops in een studiezaal van het Nationaal Archief. Het is de bedoeling dat er ook terminals komen in de Regionale Historische Centra in de overige elf provincies.

De databank bevat 425.000 namen, maar dat wil niet zeggen dat er 425.000 mensen zijn berecht. Slechts 66.000 personen hebben zich daadwerkelijk moeten verantwoorden; 50.000 voor een tribunaal (voor straffen tot 10 jaar) en 16.000 voor een Bijzonder Gerechtshof (voor hogere straffen inclusief de doodstraf). De tribunalen hebben 35.000 mensen veroordeeld en bijgevolg 15.000 mensen vrijgesproken. De Bijzondere Gerechtshoven hebben 154 doodstraffen uitgesproken, waarvan er 39 zijn voltrokken.

Veel beschuldigden hebben niet voor de rechter hoeven te komen omdat zij, zo bleek, ten onrechte waren beschuldigd. Zo was er een veearts (niet in Bergh) die een collega aangaf, omdat die het paard van een NSB'er had behandeld. Ook staan er mensen op de lijst over wie als getuige of zelfs als slachtoffer een dossier is aangelegd. Er zijn zelfs dossiers over Nederlandse Joden die in de oorlog zijn vermoord.

Het feit dat iemand in de databank Oorlog voor de rechter voorkomt, is dus geen bewijs dat die persoon in de oorlog fout is geweest. Dit geldt ook voor de Berghse mensen die hierin voorkomen. Enkele tientallen zijn er gemakkelijk te vinden.

Een aantal personen met een dossier in het CABR is op Berghapedia te vinden in de Categorie:CABR. Over hen is in openbare bronnen buiten het CABR de nodige informatie beschikbaar. Zij hebben in de oorlog een openbare functie bekleed en/of een verslag over hun berechting is in openbare bronnen te vinden.

Bronnen

• Oorlog voor de rechter
• Berichtgeving in de Nederlandse pers over de openbaarmaking van het CABR, onder meer in NRC van 20 december 2024, en 7 januari en 20 juni 2025
• Op Wikipedia:
  • Bijzondere rechtspleging
  • Doodstraf in Nederland: Tweede Wereldoorlog