Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !

Wapen van de graven van Bergh: verschil tussen versies

Uit Berghapedia
Ga naar: navigatie, zoeken
k (Beschrijving van het wapen: herformulering)
k (Bronnen: cat)
 
(18 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 2: Regel 2:
  
 
== Beschrijving van het wapen ==
 
== Beschrijving van het wapen ==
[[Bestand:wapen graven Bergh.jpg|thumb|right|210px|'''Het wapen van de graven van Bergh]]
+
=== Het wapenschild ===
 +
[[Bestand:wapen graven Bergh.jpg|thumb|right|210px|<center>'''Het wapen van <br>de graven van Bergh</center>]]
 
Het oorspronkelijke '''wapen van Bergh''' is het wapen van de [[Graven Van den Bergh|graven van Bergh]]. Een van de oudst bekende afbeeldingen van dit wapen bevindt zich op een waszegel van [[Hendrik van den Bergh (vierde heer)|Hendrik van den Bergh]] dat hangt aan een oorkonde uit [[1244]] in het archief van het [[klooster Bethlehem]]. Het is aannemelijk dat het wapen teruggaat op [[Constantinus de Monte]], de oudst bekende heer van [[Land van den Bergh|Bergh]].
 
Het oorspronkelijke '''wapen van Bergh''' is het wapen van de [[Graven Van den Bergh|graven van Bergh]]. Een van de oudst bekende afbeeldingen van dit wapen bevindt zich op een waszegel van [[Hendrik van den Bergh (vierde heer)|Hendrik van den Bergh]] dat hangt aan een oorkonde uit [[1244]] in het archief van het [[klooster Bethlehem]]. Het is aannemelijk dat het wapen teruggaat op [[Constantinus de Monte]], de oudst bekende heer van [[Land van den Bergh|Bergh]].
  
Regel 11: Regel 12:
 
Het wapen is onder meer te zien:
 
Het wapen is onder meer te zien:
 
*[[Media:Huis Bergh wapen toegangspoort.JPG|boven de ingangspoort]] van [[Huis Bergh]] in [['s-Heerenberg]]
 
*[[Media:Huis Bergh wapen toegangspoort.JPG|boven de ingangspoort]] van [[Huis Bergh]] in [['s-Heerenberg]]
 +
*op het schild van de linker [[Wapenleeuwen|wapenleeuw]] voor de hoofdpoort van Huis Bergh
 
*op een glas-in-loodraam boven de kansel in de [[Hervormde kerk in 's-Heerenberg|protestantse kerk]] in 's-Heerenberg
 
*op een glas-in-loodraam boven de kansel in de [[Hervormde kerk in 's-Heerenberg|protestantse kerk]] in 's-Heerenberg
 +
*op [[media:Grenssteen Hassentweg.jpg|grensstenen]] langs de oude [[grens]] tussen het [[Land van den Bergh|graafschap Bergh]] en het [[Kleef|hertogdom Kleef]].
 
*op de meeste [[Berghse munten]]
 
*op de meeste [[Berghse munten]]
 
*in het [[Wapenboek Gelre]]
 
*in het [[Wapenboek Gelre]]
*n het [[Kroniekenhandschrift van 's-Heerenberg]]
+
*in het [[Kroniekenhandschrift van 's-Heerenberg]]
*boven de toegangspoort van het [[Media:Wapen graven van Bergh in Boxmeer.jpg|karmelietenklooster]] in [[Boxmeer]]
+
*in het [[Karmelietenklooster (Boxmeer)|karmelietenklooster]] in [[Boxmeer]] boven de toegangspoort en in enkele gebrandschilderde ramen in de kloostergang
 
*op [[Media:Grafmonument Oswald III en gemalin (nieuw).jpg|het graf]] van [[Oswald III van den Bergh]] in de basiliek van Boxmeer
 
*op [[Media:Grafmonument Oswald III en gemalin (nieuw).jpg|het graf]] van [[Oswald III van den Bergh]] in de basiliek van Boxmeer
 
*op [[Media:Praalgraf HF vd Bergh Maastricht .jpg|het graf]] van [[Herman Frederik van den Bergh]] in de Sint-Servaaskerk in Maastricht
 
*op [[Media:Praalgraf HF vd Bergh Maastricht .jpg|het graf]] van [[Herman Frederik van den Bergh]] in de Sint-Servaaskerk in Maastricht
Regel 23: Regel 26:
  
 
Wanneer het Berghse wapen deel uitmaakt van de linker helft van een groter geheel, is het vaak in spiegelbeeld afgebeeld, zoals:
 
Wanneer het Berghse wapen deel uitmaakt van de linker helft van een groter geheel, is het vaak in spiegelbeeld afgebeeld, zoals:
*op [[Media: Wapensteen kasteel Ulft.jpg|de gevelsteen]] in een woning op de plaats van het voormalige [[kasteel Ulft]]
+
*op [[Media: Wapensteen Bergh-Nassau kasteel Ulft.jpg|de gevelsteen]] in een woning op de plaats van het voormalige [[kasteel Ulft]]
 
*op [[Media:Grafsteen Elisabeth vd Bergh.JPG|de grafsteen]] van [[Elisabeth van den Bergh (1581-1614)|Elisabeth van den Bergh]] in de domkerk in Essen
 
*op [[Media:Grafsteen Elisabeth vd Bergh.JPG|de grafsteen]] van [[Elisabeth van den Bergh (1581-1614)|Elisabeth van den Bergh]] in de domkerk in Essen
 
*op het [[Limburg_Stirum,_Agnes_van#Het_Vredener_Hongerdoek|Vredener Hongerdoek]]
 
*op het [[Limburg_Stirum,_Agnes_van#Het_Vredener_Hongerdoek|Vredener Hongerdoek]]
  
Het aantal bollen in de schildzoom is in de loop der eeuwen niet constant en varieert in verschillende afbeeldingen van negen tot twintig. In de officiële beschrijving van het huidige gemeentewapen zijn het er negen, maar [[Thoben, John|John Thoben]] heeft destijds een lans gebroken voor elf bollen, die bovendien bezanten moeten heten. De gemeente Montferland bleef vasthouden aan negen bollen dan wel bezanten, omdat dit het aantal is op het oudste zegel uit 1207. Bovendien is het wapen in deze vorm na beoordeling door de Hoge Raad van Adel bij koninklijk besluit vastgesteld.
+
Het aantal bollen in de schildzoom is in de loop der eeuwen niet constant en varieert in verschillende afbeeldingen van negen tot twintig. In de officiële beschrijving van het huidige gemeentewapen zijn het er negen, maar [[Thoben, John|John Thoben]] heeft destijds een lans gebroken voor elf bollen, die bovendien [[bezant]]en moeten heten. De gemeente Montferland bleef vasthouden aan negen bollen dan wel bezanten, omdat dit het aantal is op het oudste zegel uit 1207. Bovendien is het wapen in deze vorm na beoordeling door de Hoge Raad van Adel bij koninklijk besluit vastgesteld.
 
 
De bezant was een gouden munt die in de tijd van de kruistochten als internationaal betaalmiddel werd gebruikt. In dit verband verwijzen de bezanten naar Constantinus de Monte, een Armeniër die omstreeks [[1120]] de eerste heer van Bergh werd en voordien, in de jaren [[1096]]–[[1099]], aan de Eerste Kruistocht had deelgenomen. De naam bezant is afgeleid van Byzantium ofwel  het Oost-Romeinse Rijk, waar de munt geslagen werd. In ruimere zin werd de naam  bezant ook gebruikt voor gouden munten die elders in het Nabije Oosten waren geslagen.
 
  
 
Uitgaande van de aanname dat het wapen is ontstaan in de tijd waarin Constantinus de Monte aan de Eerste Kruistocht deelnam, kan over de samenstellende delen het volgende gezegd worden:  
 
Uitgaande van de aanname dat het wapen is ontstaan in de tijd waarin Constantinus de Monte aan de Eerste Kruistocht deelnam, kan over de samenstellende delen het volgende gezegd worden:  
 
*De rode leeuw (''leeuw van keel'') verwijst mogelijk naar Kılıç Arslan I, de Seltsjoekse sultan van Rum.  In [[1097]], tijdens de Eerste Kruistocht, hebben de kruisvaarders hem tot twee keer toe een vernietigende nederlaag toegebracht. Kılıç Arslan is de Turkse spelling; andere vormen zijn Kilij Arslan en Qilij Arslan. De naam kan vertaald worden als "leeuw met het zwaard" of als "rode leeuw". Op veel kruisvaardersschilden en -vaandels werd na genoemde overwinningen een rode leeuw afgebeeld.  
 
*De rode leeuw (''leeuw van keel'') verwijst mogelijk naar Kılıç Arslan I, de Seltsjoekse sultan van Rum.  In [[1097]], tijdens de Eerste Kruistocht, hebben de kruisvaarders hem tot twee keer toe een vernietigende nederlaag toegebracht. Kılıç Arslan is de Turkse spelling; andere vormen zijn Kilij Arslan en Qilij Arslan. De naam kan vertaald worden als "leeuw met het zwaard" of als "rode leeuw". Op veel kruisvaardersschilden en -vaandels werd na genoemde overwinningen een rode leeuw afgebeeld.  
*Het wapenschild is zilver van kleur. Dit komt overeen met het wapen van het Koninkrijk Jerusalem, de kruisvaardersstaat die in 1099 werd gesticht.  
+
*Het [[wapenschild]] is zilver van kleur. Dit komt overeen met het wapen van het Koninkrijk Jerusalem, de kruisvaardersstaat die in 1099 werd gesticht.  
 
*De schildzoom (de zwarte rand met bezanten) duidt een omsloten ruimte aan, zoals een burcht. Die kan verwijzen naar de [[motte Montferland]], maar dit zou betekenen dat de zoom pas na Constantinus' aankomst in onze steek is toegevoegd. Meer voor de hand ligt dat de zoom al tijdens de kruistocht onderdeel was van het wapen.
 
*De schildzoom (de zwarte rand met bezanten) duidt een omsloten ruimte aan, zoals een burcht. Die kan verwijzen naar de [[motte Montferland]], maar dit zou betekenen dat de zoom pas na Constantinus' aankomst in onze steek is toegevoegd. Meer voor de hand ligt dat de zoom al tijdens de kruistocht onderdeel was van het wapen.
 
*Hierboven is al vermeld dat de bollen in de schildzoom bezanten zijn. Overigens verbeelden bezanten in de heraldiek niet noodzakelijkerwijs Byzantijnse munten; ze kunnen ook een weergave zijn van metalen beschermingsplaten die op het echte schild zaten. Meer algemeen is een bezant, ook penning genoemd, een metalen schijf (een ''koek'') op een kleur. Meestal zijn bezanten van goud (in dit geval "op sabel"), maar zilveren bezanten komen ook voor.
 
*Hierboven is al vermeld dat de bollen in de schildzoom bezanten zijn. Overigens verbeelden bezanten in de heraldiek niet noodzakelijkerwijs Byzantijnse munten; ze kunnen ook een weergave zijn van metalen beschermingsplaten die op het echte schild zaten. Meer algemeen is een bezant, ook penning genoemd, een metalen schijf (een ''koek'') op een kleur. Meestal zijn bezanten van goud (in dit geval "op sabel"), maar zilveren bezanten komen ook voor.
 +
 +
=== De schilddekking ===
 +
In heraldische afbeeldingen wordt een wapenschild vaak omgeven door een aantal attributen ofwel [[pronkstuk]]ken. Tezamen worden deze pronkstukken de [[schilddekking]] genoemd.
 +
 +
Van het wapen van de graven van Bergh zijn afbeeldingen met een volledige schilddekking bekend zoals die er zijn van bijvoorbeeld de wapens van de families [[Wapen De Stuers|De Stuers]] en [[Wapen Locher von Hüttenbach–Van der Renne|Van der Renne]]. Wel is er een afbeelding met schilddekking van het wapen dat [[Willem II van den Bergh]] ([[1404]]–[[1465]]) voor [[1433]] voerde. Dit was een combinatie van de wapens van Bergh en van Polanen. Heer Willems grootvader was Jan II van Polanen, heer van Breda.
 +
 +
Uit de beschikbare afbeeldingen kan een schilddekking worden afgeleid.
 +
 +
*De ''[[schildhouder]]s'' zijn leeuwen, zoals te zien boven de toegangspoort van [[Huis Bergh]] en op het [[rouwbord]] van [[Johan Baptist van Hohenzollern-Bergh|graaf Johan Baptist]].
 +
*De ''helm'', zoals de graaf van Bergh die in vol ornaat droeg, wordt gedekt door
 +
**een ''helm-'' of ''[[dekkleed]]'' dat op zijn plaats gehouden door
 +
**een ''[[wrong]]'' met daarop
 +
**een ''[[rangkroon]]'' en
 +
**een ''[[helmteken]]'' in de vorm van een [[baniervlucht]]. De helm staat met zijn attributen afgebeeld in het [[Wapenboek Gelre]] (zonder wrong). De rangkroon lijkt een gravenkroon zonder parels.
 +
*Op het ''lint'' onder het wapen staat het ''[[motto (heraldiek)|motto]]'': ''Dominus protector vitae meae: a quo trepidabo''. Dit is de eerste versregel van psalm 27 in het Latijn. Een letterlijke vertaling is "de Heer is de behoeder van mijn leven: wie zou ik dan vrezen?" In Nederlandse bijbels is de vertaling vrijer; in de Willibrordvertaling is het "De Heer is mijn licht en mijn heil: wie zou ik dan vrezen?"
 +
*In het wapen van heer Willem II houden de schildhouders ieder een ''[[toernooilans]]'' met een ''[[banier]]''; rechts (voor de kijker links) met het wapen van Bergh, links (voor de kijker rechts) met het wapen van Breda.
 +
<gallery>
 +
Bestand:Huis Bergh wapen toegangspoort.JPG|Het wapen van Bergh met zijn schildhouders boven de toegangspoort van Huis Bergh
 +
Bestand:Rouwbord Johan Baptist.jpg|Het wapen van Hohenzollern-Bergh met zijn schildhouders op het rouwbord van graaf Johan Baptist
 +
Bestand:Wapenboek Gelre - Bergh.jpeg|Het wapen van Bergh met helm, dekkleed, rangkroon en helmteken in het Wapenboek Gelre
 +
Bestand:Wapen Willem II vd Bergh.jpg|Het wapen dat Willem II van den Bergh tot 1433 voerde met een volledige schilddekking
 +
</gallery>
  
 
== Verwante wapens ==
 
== Verwante wapens ==
Regel 43: Regel 66:
  
 
=== Andere verwante wapens ===
 
=== Andere verwante wapens ===
Het wapen van Bergh maakte deel uit van de wapens van een drietal inmiddels opgeheven bestuurseenheden. In alle gevallen telde de schildzoom elf bezanten.
+
Het wapen van Bergh maakt deel uit van de wapens van een drietal inmiddels opgeheven bestuurseenheden. In alle gevallen telt de schildzoom elf bezanten.
  
 
*Gemeente Didam, in combinatie met het wapen van de graven van Meurs
 
*Gemeente Didam, in combinatie met het wapen van de graven van Meurs
 
*Gemeente Millingen aan de Rijn, in combinatie met de wapens van (met de klok mee) de heerlijkheden Bylandt, Arkel en Lynden
 
*Gemeente Millingen aan de Rijn, in combinatie met de wapens van (met de klok mee) de heerlijkheden Bylandt, Arkel en Lynden
 
*Waterschap van de Oude IJssel, in combinatie met de wapens van het [[Zutphen|graafschap Zutphen]], de heerlijkheid Wisch en het graafschap Lohn.
 
*Waterschap van de Oude IJssel, in combinatie met de wapens van het [[Zutphen|graafschap Zutphen]], de heerlijkheid Wisch en het graafschap Lohn.
 +
 +
De gemeente Millingen aan de Rijn is op 1 januri [[2016]] met de buurgemeenten Ubbergen en Groesbeek gefuseerd tot de gemeente Berg en Dal. Het wapen van de nieuwe gemeente combineert de belangrijkste elementen van de wapens van de drie voormalige gemeenten – in het wapen van Millingen aan de Rijn is dat het wapen van Bergh.
 +
 +
Het wapen is ook nog steeds onderdeel van het [[wapen van Hohenzollern]].
  
 
{|
 
{|
 
|- valign=top
 
|- valign=top
|[[Bestand:wapen gemeente Didam.jpg|thumb|180px|<center> '''Gemeente Didam</center>]]
+
|[[Bestand:wapen gemeente Didam.jpg|thumb|150px|<center> '''Gemeente Didam</center>]]
|[[Bestand:Wapen Millingen aan de Rijn.png|thumb|150px|<center> '''Gemeente Millingen<br>aan de Rijn</center>]]
+
|[[Bestand:Wapen Millingen aan de Rijn.png|thumb|150px|<center> '''Gemeente<br>Millingen aan de Rijn</center>]]
|[[Bestand:Wapen waterschap Oude IJssel.png|thumb|160px|<center> '''Waterschap van de<br>Oude IJssel</center>]]
+
|[[Bestand:Wapen waterschap Oude IJssel.png|thumb|170px|<center> '''Waterschap van de<br>Oude IJssel</center>]]
 +
|[[Bestand:Wapen Berg en Dal.png|thumb|147px|<center> '''Gemeente<br>Berg en Dal</center>]]
 +
|[[Bestand: Hohenzollern nu.PNG|thumb|200px|<center>'''Hohenzollern</center>]]
 
|}
 
|}
  
Regel 95: Regel 124:
 
**[http://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_Montferland Wapen van Montferland]
 
**[http://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_Montferland Wapen van Montferland]
 
**[http://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_waterschap_van_de_Oude_IJssel Wapen van het waterschap van de Oude IJssel]
 
**[http://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_waterschap_van_de_Oude_IJssel Wapen van het waterschap van de Oude IJssel]
 +
**[http://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_Berg_en_Dal Wapen van Berg en Dal]
 
*Groot aantal internetbronnen over het wapen van Richard van Cornwall
 
*Groot aantal internetbronnen over het wapen van Richard van Cornwall
  
[[Categorie:Graven van den Bergh]] [[Categorie:Realia gemeente Bergh]]
+
[[Categorie:Familiewapens|Be]] [[Categorie:Realia gemeente Bergh]]

Huidige versie van 12 dec 2021 om 15:59

Uit het wapen van de graven van Bergh zijn afgeleid het wapen van de stad 's-Heerenberg (tevens het wapen van de gemeente Bergh) en van de gemeente Montferland.

Beschrijving van het wapen

Het wapenschild

Het wapen van
de graven van Bergh

Het oorspronkelijke wapen van Bergh is het wapen van de graven van Bergh. Een van de oudst bekende afbeeldingen van dit wapen bevindt zich op een waszegel van Hendrik van den Bergh dat hangt aan een oorkonde uit 1244 in het archief van het klooster Bethlehem. Het is aannemelijk dat het wapen teruggaat op Constantinus de Monte, de oudst bekende heer van Bergh.

Na de vorming van de gemeente Montferland per 1 januari 2005 is dit wapen op 21 november van dat jaar het officiële gemeentewapen. De beschrijving luidt:
In zilver een leeuw van keel, getongd, genageld en gekroond van goud, en een schildzoom van sabel, beladen met negen bollen van goud.
In de heraldiek hebben kleuren een eigen naam; keel is rood, sabel is zwart.

Het wapen is onder meer te zien:

Wanneer het Berghse wapen deel uitmaakt van de linker helft van een groter geheel, is het vaak in spiegelbeeld afgebeeld, zoals:

Het aantal bollen in de schildzoom is in de loop der eeuwen niet constant en varieert in verschillende afbeeldingen van negen tot twintig. In de officiële beschrijving van het huidige gemeentewapen zijn het er negen, maar John Thoben heeft destijds een lans gebroken voor elf bollen, die bovendien bezanten moeten heten. De gemeente Montferland bleef vasthouden aan negen bollen dan wel bezanten, omdat dit het aantal is op het oudste zegel uit 1207. Bovendien is het wapen in deze vorm na beoordeling door de Hoge Raad van Adel bij koninklijk besluit vastgesteld.

Uitgaande van de aanname dat het wapen is ontstaan in de tijd waarin Constantinus de Monte aan de Eerste Kruistocht deelnam, kan over de samenstellende delen het volgende gezegd worden:

  • De rode leeuw (leeuw van keel) verwijst mogelijk naar Kılıç Arslan I, de Seltsjoekse sultan van Rum. In 1097, tijdens de Eerste Kruistocht, hebben de kruisvaarders hem tot twee keer toe een vernietigende nederlaag toegebracht. Kılıç Arslan is de Turkse spelling; andere vormen zijn Kilij Arslan en Qilij Arslan. De naam kan vertaald worden als "leeuw met het zwaard" of als "rode leeuw". Op veel kruisvaardersschilden en -vaandels werd na genoemde overwinningen een rode leeuw afgebeeld.
  • Het wapenschild is zilver van kleur. Dit komt overeen met het wapen van het Koninkrijk Jerusalem, de kruisvaardersstaat die in 1099 werd gesticht.
  • De schildzoom (de zwarte rand met bezanten) duidt een omsloten ruimte aan, zoals een burcht. Die kan verwijzen naar de motte Montferland, maar dit zou betekenen dat de zoom pas na Constantinus' aankomst in onze steek is toegevoegd. Meer voor de hand ligt dat de zoom al tijdens de kruistocht onderdeel was van het wapen.
  • Hierboven is al vermeld dat de bollen in de schildzoom bezanten zijn. Overigens verbeelden bezanten in de heraldiek niet noodzakelijkerwijs Byzantijnse munten; ze kunnen ook een weergave zijn van metalen beschermingsplaten die op het echte schild zaten. Meer algemeen is een bezant, ook penning genoemd, een metalen schijf (een koek) op een kleur. Meestal zijn bezanten van goud (in dit geval "op sabel"), maar zilveren bezanten komen ook voor.

De schilddekking

In heraldische afbeeldingen wordt een wapenschild vaak omgeven door een aantal attributen ofwel pronkstukken. Tezamen worden deze pronkstukken de schilddekking genoemd.

Van het wapen van de graven van Bergh zijn afbeeldingen met een volledige schilddekking bekend zoals die er zijn van bijvoorbeeld de wapens van de families De Stuers en Van der Renne. Wel is er een afbeelding met schilddekking van het wapen dat Willem II van den Bergh (14041465) voor 1433 voerde. Dit was een combinatie van de wapens van Bergh en van Polanen. Heer Willems grootvader was Jan II van Polanen, heer van Breda.

Uit de beschikbare afbeeldingen kan een schilddekking worden afgeleid.

  • De schildhouders zijn leeuwen, zoals te zien boven de toegangspoort van Huis Bergh en op het rouwbord van graaf Johan Baptist.
  • De helm, zoals de graaf van Bergh die in vol ornaat droeg, wordt gedekt door
  • Op het lint onder het wapen staat het motto: Dominus protector vitae meae: a quo trepidabo. Dit is de eerste versregel van psalm 27 in het Latijn. Een letterlijke vertaling is "de Heer is de behoeder van mijn leven: wie zou ik dan vrezen?" In Nederlandse bijbels is de vertaling vrijer; in de Willibrordvertaling is het "De Heer is mijn licht en mijn heil: wie zou ik dan vrezen?"
  • In het wapen van heer Willem II houden de schildhouders ieder een toernooilans met een banier; rechts (voor de kijker links) met het wapen van Bergh, links (voor de kijker rechts) met het wapen van Breda.

Verwante wapens

Berghse wapens

Andere verwante wapens

Het wapen van Bergh maakt deel uit van de wapens van een drietal inmiddels opgeheven bestuurseenheden. In alle gevallen telt de schildzoom elf bezanten.

  • Gemeente Didam, in combinatie met het wapen van de graven van Meurs
  • Gemeente Millingen aan de Rijn, in combinatie met de wapens van (met de klok mee) de heerlijkheden Bylandt, Arkel en Lynden
  • Waterschap van de Oude IJssel, in combinatie met de wapens van het graafschap Zutphen, de heerlijkheid Wisch en het graafschap Lohn.

De gemeente Millingen aan de Rijn is op 1 januri 2016 met de buurgemeenten Ubbergen en Groesbeek gefuseerd tot de gemeente Berg en Dal. Het wapen van de nieuwe gemeente combineert de belangrijkste elementen van de wapens van de drie voormalige gemeenten – in het wapen van Millingen aan de Rijn is dat het wapen van Bergh.

Het wapen is ook nog steeds onderdeel van het wapen van Hohenzollern.

Gemeente Didam
Gemeente
Millingen aan de Rijn
Waterschap van de
Oude IJssel
Gemeente
Berg en Dal
Hohenzollern

Het wapen van Richard van Cornwall

In de loop der tijden is meermaals opgemerkt dat het wapen van de heren en graven van Bergh identiek is aan dat van Richard van Cornwall (12091272), maar een rechtstreeks verband tussen beide wapens is nooit gevonden. John Thoben ging ervan uit dat zij een gemeenschappelijke oorsprong in het Heilige Land hadden, maar ook hij kon hiervoor geen rechtstreekse bewijzen aanvoeren.

Wel staat vast dat Richard van Cornwall in 1240 – anderhalve eeuw ná Constantinus – als kruisvaarder naar het Heilige Land is vertrokken. Hij kan Constantinus daar dus niet ontmoet hebben, maar hij kan het wapen er eventueel wel hebben gezien. Heraldische wapens zijn inderdaad tijdens de kruistochten ontstaan, toen gezichtsbedekkende helmen in zwang kwamen. Door merktekens op schilden kon men vriend toch van vijand blijven onderscheiden. Aanvankelijk waren wapens niet persoonlijk, maar herkenningstekens voor groepen personen. Zowel Constantinus als Richard kan het groepswapen als persoonlijk wapen hebben aangenomen. In elk geval werd Richard van Cornwalls wapen in 1244 al afgebeeld in de Historia Angolorum van Matthew Paris (zie onderstaande afbeelding). Toevallig of niet is dit hetzelfde jaar waarin Hendrik van den Berghs zegel in het klooster Bethlehem werd gemaakt (zie bovenaan deze pagina).

De theorie over een gemeenschappelijke oorsprong van de twee wapens doet wel enige vragen rijzen. Hoe en waar is het wapen in de anderhalve eeuw tussen Constantinus en Richard bewaard of gebruikt gebleven in het Heilige Land? Waarom heeft, voor zover bekend, niemand anders het wapen aangenomen?

Zou de frappante overeenkomst toch toeval zijn? Een rode leeuw op een wapen is geen zeldzaamheid. Zo was Richard van 1257 tot zijn dood ook Rooms koning van Duitsland als opvolger van graaf Willem II van Holland. Deze Hollandse graaf had, net als tegenwoordig de provincie Zuid-Holland, een rode leeuw als wapen, zij het zonder kroon. Een andere rode leeuw – mét kroon – die Richard gekend moet hebben, was die van het wapen van Cilicisch Armenië, het vaderland van Constantinus de Monte. Ongetwijfeld heeft hij ook andere wapens met een rode leeuw gekend. Een mogelijkheid (hoewel niet verder onderzocht) is dat Richard een van deze rode leeuwen heeft gecombineerd met het wapen van Cornwall.

Het wapen van Cornwall is een zwart schild met vijftien bezanten gerangschikt in een driehoek. De legende wil dat Richard in het Heilige Land krijgsgevangen werd gemaakt door de Saracenen en daarna met een losgeld van vijftien bezanten kon worden vrijgekocht. Een andere uitleg is dat de bollen doperwten zijn. Richard was ook graaf van Poitou in Frankrijk, en een verbastering of afkorting van Poitou is pois, Frans voor doperwten. Dit lijkt niet erg waarschijnlijk, want het wapen van Poitiers, de hoofdplaats van Poitou, is afgeleid van het wapen van Richard van Cornwall. Het verschil is dat de kroon van de leeuw is vervangen door drie Franse lelies. Een verhaal hoe de bezanten op het wapen van de graven van Bergh zijn terechtgekomen, is overigens niet aangetroffen.

Hoe het ook zij, een middag struinen door het internet leert dat de bronnen over deze en andere oude wapens vol staan met folklore, aannames, interpretaties, tegenstrijdigheden, vergissingen en fouten. Een eenduidig bewijs voor het een of het ander is niet te vinden. Het is weliswaar frappant dat de wapens van de graven van Bergh en Richard van Cornwall identiek zijn, maar hun ontwerp is niet zodanig uniek dat ze niet onafhankelijk van elkaar ontstaan kunnen zijn.

Het wapen van Richard van Cornwall in de Historia Angolorum van Matthew Paris uit 1244
Een moderne versie van het wapen van Richard van Cornwall met wat veel bezanten
Het wapen van
Poitiers
Het wapen van de
graven van Holland
Het wapen van
Cilicisch Armenië
Het wapen van Cornwall

Zie ook

Bronnen