Huis Bergh

Aanzicht vanuit het oosten (vanaf de 's-Gravenwal)

Aanzicht vanuit het westen

De hoofdingang van Huis Bergh

Aanzicht vanuit het zuidwesten

Bouwgeschiedenis

Kasteel Huis Bergh te 's-Heerenberg is een van de grootste kastelen van Nederland en heeft een bouwgeschiedenis die teruggaat tot het begin van de 12e eeuw. In een moerassig gebied op de plek waar nu het kasteel staat, is toen waarschijnlijk een kunstmatige heuvel opgeworpen waarop een houten woontoren werd gebouwd. Later, rond 1240, werd deze houten constructie vervangen door een tufstenen toren. Resten van deze toren zijn nog te zien in een van de muren van de huidige hoofdburcht. Mogelijk was het Hendrik van den Bergh die met deze tufstenen toren een begin heeft gemaakt met het stamslot van de heren en (sinds 1486) graven Van den Bergh. Tot dan toe hadden de heren op de Motte Montferland gewoond.

Het kasteel heeft in de loop der eeuwen vele verbouwingen en uitbreidingen ondergaan. De belangrijkste thans nog bestaande delen dateren uit de 14e, 15e en 17e eeuw. In de beginfase van de Tachtigjarige Oorlog, de tijd van graaf Willem IV en zijn vrouw Maria van Nassau, heeft Huis Bergh veel te lijden gehad. Rond 1600 werd begonnen met de herbouw, waarbij het kasteel zijn huidige aanzien kreeg. De hoofdburcht kreeg een extra verdieping en werd aan de noordoostkant uitgebreid, waarmee de regelmatige achtkantige vorm verdween.

Aan het eind van de 17e eeuw heeft graaf Oswald III het poortgebouw naar de hoofdburcht laten bouwen. De steenhouwer Jan Rendelers uit Coesfeld in Westfalen heeft toen een aantal verfraaiingen van Baumberger zandsteen gemaakt. Hiertoe behoren de wapenleeuwen voor de hoofdpoort, de Herculeszuilen, die uiteindelijk in de Nieuwe Gaarde een plaats hebben gevonden, en de balustrade van het bordes voor de hoofdingang met de bijbehorende deuromlijsting. In die omlijsting zijn boven de deur het chronogram
Deo faVente OsVVaLDVs et LeopoLDIna eXstrVXerVnt
en de wapens de graven van Bergh en van Oostfriesland-Rietberg aangebracht.

In het begin van deze eeuw zijn de balustrade en de deuromlijsting vervangen door replica's van Bentheimer zandsteen. De restaurateurs hebben hierbij een keuze moeten maken. Baumberger zandsteen behoudt zijn kleur, maar is zachter en slijt harder dan Bentheimer zandsteen. Een nadeel van Bentheimer zandsteen is echter dat het bruin verkleurt. Aangezien de vernieuwingen tot in de 25e eeuw moeten meegaan, is gekozen voor Bentheimer zandsteen. Na de restauratie was op Huis Bergh van 20 april 2018 tot 1 mei 2019 de tentoonstelling Ongekend ornament – Baumberger zandsteen op Huis Bergh te zien.

Bewoningsgeschiedenis

Huis Bergh werd eeuwenlang bewoond door de heren en graven Van den Bergh. Graaf Frans Willem was de laatste die er echt gewoond heeft. Hij verhuisde na de brand van 1735 met zijn gezin naar het kasteel in Boxmeer, dat toen Berghs bezit was. Na de herbouw van Huis Bergh was zijn moeder, vorstin-weduwe Johanna van Montfort, waarschijnlijk het laatste lid van de grafelijke familie dat er nog gewoond heeft.

Met het overlijden van Johanna Josepha van Hohenzollern-Bergh in 1787 stierf het geslacht Hohenzollern-Bergh uit en kwam Huis Bergh door vererving in het bezit van de vorsten van Hohenzollern-Sigmaringen. Slechts enkele van hen hebben Huis Bergh bezocht, maar geen van allen heeft er gewoond. In hun tijd is het kasteel voor meerdere doeleinden in gebruik geweest.

Van 1799 tot 1842 was er een grootseminarie gevestigd. Nadien heeft Diderik Jacob Adrianus Albertus van Lawick van Pabst, een gepensioneerde legerkapitein, het kasteel tot 1862 als woning gehuurd.

Geleidelijk aan raakte Huis Bergh in verval. De redding kwam in 1912 toen Jan Herman van Heek het kasteel met bijbehorend land en bezittingen kocht van Willem, vorst van Hohenzollern en laatste graaf van Bergh. Van Heek herstelde het kasteel in zijn oude glorie en bracht er een grote kunstverzameling bijeen. Helaas werd zijn werk tijdelijk tenietgedaan door de grote brand van 1939.

In 1946 droeg Van Heek zijn bezit over aan de Stichting Huis Bergh.

In 2012 verscheen ter gelegenheid van de honderste verjaardag van de verkoop Het oude kasteel herleefde.

Rijksmomument

Huis Bergh is dinds 1 december 2003 een rijksmonument en vormt een van de vijf onderdelen van het rijksmonumentencomplex Hof van Bergh. De andere onderdelen van dit complex zijn de wapenleeuwen voor de hoofdpoort, de Plantage, de Nieuwe Gaarde en de Kaatsbaan.

Twee grote branden

Op de voorburcht hebben meer gebouwen gestaan dan er nu nog zijn, maar de hoofdburcht is na het begin van de 18e eeuw niet meer wezenlijk veranderd. De veranderingen die het kasteel sindsdien nog heeft ondergaan, zijn aangebracht tijdens de herstelwerkzaamheden na de branden van 1735 en 1939.

Lees meer over deze branden op de pagina's:

• Brand Huis Bergh 1735
• Brand Huis Bergh 1939

Koninklijk bezoek

Huis Bergh heeft meermaals koninklijk bezoek gehad:

• 1853: De Prins van Oranje
• 1916: Prins Hendrik
• 1948: Prins Bernhard
• 1996: Prins Claus

Slotpoort met en zonder dam

Op bladzijde 129 van Het Huis Bergh door Mr. A.P. van Schilfgaarde staat geschreven dat de brug in 1568 een tochtbrugge dus ophaalbrug was. Ze is in 1881 afgebroken en door een dam vervangen. In 1941 is de dam weer afgegraven en vervangen door een nieuwe brug. Een jaar eerder was ter hoogte van de Herculeszuilen al een dam afgegraven en vervangen door een brug.

• 

  Eind 19e eeuw ‎
• 

  De Theresia Stichting moest nog gebouwd worden. Uitgever:
  G.W. Schuurman

• 
• 

  Slotpoort met coniferen

• 

  18 oktober 1928
• 

  1937
  Bron:
  Varsseveld Vroeger
• 
• 

  1940
  Ontgraven van de dam bij de Herculeszuilen.
• 

  De doorgang naar de tuinen en het gezicht op Hoog-Elten.

Eerdere verkoopplannen

De vorsten van Hohenzollern waren al lang voor 1912 van plan hun bezittingen in Nederland te verkopen. Zoals uit onderstaande krantenknipsels blijkt, had zich in 1875 een gegadigde gemeld, maar ging de verkoop niet door.

Uit de Nieuwe Amsterdamsche Courant van woensdag 9 juni 1875

Uit het Algemeen Handelsblad van 18 juni 1875

Afbeeldingen

Klik op onderstaande afbeeldingen voor een vergroting.

• 

  omstreeks 1600

• 

  1731

• 
• 

  Abraham de Haen, 1731
• 

  Jan de Beijer, 1743
• 

  A. Vogelsang, 1911
• 

  1919
• 

  Anton Pieck
• 

  Huis Bergh in de Ahnensaal
  van Slot Sigmaringen
  Foto E. Kreupeling
• 

  Pentekening uit het boek Histoire de la Souveraineté 's-Heerenberg par C.A.Serrure, Advocate à la Cour de Grand 1860
• 

  Tegeltableau
• 

  Tegeltableau
• 

  Pentekening van H.B.H. Peter uit 11977

‎

Foto's van voor de brand van 1939

Klik op de foto's voor een vergroting.

• 

  Huis Bergh door
  JC Greire jr.

• 
• 

  Huis Bergh vanuit het westen voor 1912. Bron Het oude kasteel herleefde.

• 
• 
• 
• 

  mei 1891
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

  Zwitserse Bürgerverein,
  1937. Bron:
  Varsseveld Vroeger

Huis Bergh als inspiratie

Groot Horloo heeft een toren als die van Huis Bergh.

De architect Anoul Bouma heeft met enkele mensen Huis Bergh bezocht om inspiratie op te doen voor een nieuwbouwproject in Ermelo, genaamd Kasteel Groot Horloo. In dit complex van eengezinswoningen, gebouwd in 2010, zijn de details van een kasteel terug te vinden in de gebruikte bakstenen, de lateien, de deuren, de fontein en de brug.

Bron: Groot Horloo

Wijngaard Kasteel Huis Bergh

Huis Bergh verpacht een perceel van 1,5 hectare tussen de 's-Heerenbergseweg en het Nachtegaalslaantje aan Wijngoed Montferland. Dit wijngoed produceert een rode wijn met de naam Cuvée Kasteel Huis Bergh. Deze wijn is op de markt gebracht in een fles met een etiket waarop Huis Bergh is afgebeeld.

Kaart

Bezig met het laden van de kaart...

{"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"openlayers","width":"500px","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":17,"controls":["layerswitcher","mouseposition","autopanzoom","scaleline","navigation"],"layers":["new OpenLayers.Layer.OSM.Mapnik(\"OSM Mapnik\")","new OpenLayers.Layer.OSM.CycleMap(\"OSM Cycle Map\")"],"resizable":false,"overlays":[],"searchmarkers":"","kml":[],"locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"","link":"","lat":51.874318,"lon":6.241125,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Bronnen

• Cobouw - Bouwbreed, nieuwsbericht van 25 juni 1999
• Van Kavel tot kasteel RTL 4, Benny Schuurman
• Krantenartikel uit De Graafschapbode van 17 augustus 1934

Externe links

• Officiële website Huis Bergh
• Monumentenregister, monumentnummer 526787
• Video in vogelperspectief op YouTube